زمان تقریبی مطالعه: 18 دقیقه
 

عمره مبتوله





عمره ، زیارت خانه خدا و از شكوهمندترين مراسم و اعمالي است كه همه ساله ميليون ها دل باخته كعبه ، از ديار خود عاشقانه به سويش پر مي كشند تا با انجام آن ، هر يك به ميزان آگاهي و شعور خويش ، بهره اي برگيرند و قلب خود را از عشق و محبت خدا لبريز كنند .


۱ - معنای لغوی و اصطلاحی عمره



« عمره » ، در لغت به معناي زيارت است و آن از « عماره » گرفته شده ؛ زيرا زائر بیت الله به وسيله زيارت خانه ، سبب آباداني آن جا مي شود .
و در اصطلاح فقهي ، نام مناسک و اعمال مخصوصي است كه در ميقات و نيز در مكه انجام مي گيرد . عمره دو قسم است : ۱ . عمره تمتّع ۲ . عمره مفرده ( مبتوله ) .

۲ - معنای لغوی عمره مبتوله



مبتوله در لغت
مرحوم طریحی در ذيل ماده « بَتَلَ » آورده است :
« والمبتول ، المقطوع و منه الحجّ المبتول و العمرة المبتولة ، و في الحديث ؛ العمرة المبتولة علي صاحبها طواف النساء » .
« مبتول به معناي جدا شده و تنها مانده است و از همين باب است گفته مي شود : « حج مبتول » ، و « عمره مبتوله » .
و در حديث آمده است : كسي كه عمره به تنهايي انجام دهد ، بايد طواف نساء هم به جا آورد . »
زبيدي مي گويد : « و التبتّل : التفّرد » .
بنابراين ، روشن شد كه « عمره مبتوله » همان عمره است كه به تنهايي و بدون حج انجام مي شود و از همين رو است كه به آن ، « عمره مفرده » مي گويند .

۳ - مشتركات عمره تمتع و عمره مفرده



۱ . عمره مفرده به صورت مستقل از حج انجام مي گيرد ولي عمره تمتّع را بايد با حج به جا آورد ؛ بدين ترتيب كه نخست عمره تمتع و پس از آن حج به جا آورده مي شود .
۲ . عمره تمتع طواف نساء ندارد و در عمره مفرده واجب است به جا آورده شود .
۳ . در عمره مفرده ، زائر ( مرد ) مُخَيَّر است پس از سعي ، ميان حلق و تقصير و در عمرة تمتّع ، همه بايد تقصير كنند .
۴ . عمره تمتّع و حج ، دريك سال با هم انجام مي شود ولي عمره مفرده چنين نيست .
۵ . عمره تمتع را در طول سال تنها يك بار ، در ماه هاي حج به جا مي آورند ولي عمره مفرده را در تمام سال مي توان انجام داد .
[۶] الفقه المقارن ، ص۴۷۲

اما بهترين وقتِ آن در ماه رجب است كه روايات زيادي در فضيلت و برتري آن وارد شده است .
از اين عبادت و عمل معنوي ، در قرآن کریم و روايات اهل بيت (عليهم السلام) با تعابير و عبارات گوناگون ياد شده است :

۴ - « عمره » در قرآن



• با تعبير « عمره » : وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ للهِِ . . . .
• با تعبير « اعتمر » : إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوْ اعْتَمَرَ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْهِ . . . .

۵ - فضیلت عمره در روايات


الف ) عمره :
• عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عليه السلام) « أَنَّهُ سُئِلَ أَيُّ الْعُمْرَةِ أَفْضَلُ ؛ عُمْرَةٌ فِي رَجَب ، أَوْ عُمْرَةٌ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ ؟ فَقَالَ : لاَ بَلْ عُمْرَةٌ فِي شَهْرِ رَجَب أَفْضَلُ » .
« از امام صادق (علیه السلام) سؤال شد كدام عمره فضيلت بيشتري دارد است ؛ عمره رجبيه يا عمره ماه رمضان ؟ حضرت فرمودند : خير ، بلكه عمره در ماه رجب برتر و افضل است » .
ب ) عمره مفرده
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عليه السلام) قَالَ : « الْمُعْتَمِرُ عُمْرَةً مُفْرَدَةً إِذَا فَرَغَ مِنْ طَوَافِ الْفَرِيضَةِ وَصَلاَةِ الرَّكْعَتَيْنِ خَلْفَ الْمَقَامِ وَالسَّعْيِ بَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ حَلَقَ أَوْ قَصَّر » .
امام صادق (عليه السلام) فرمودند : « كسي كه عمره مي گزارد ، هنگامي كه از طواف واجب و نماز طواف دو ركعتي پشت مقام و سعی بین صفا و مروه فارغ گرديد ، مي تواند حلق كند يا تقصير كند . »
ج ) عمره مبتوله
عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّار ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عليه السلام) قَال : « وَسَأَلْتُهُ عَنِ الْعُمْرَةِ الْمَبْتُولَةِ فِيهَا الْحَلْقُ ؟ قَالَ : نَعَمْ ، وَقَالَ : إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) قَالَ : فِي الْعُمْرَةِ الْمَبْتُولَةِ : اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُحَلِّقِينَ ، فَقِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ لِلْمُقَصِّرِينَ ؟ فَقَالَ : اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُحَلِّقِينَ فَقِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَلِلْمُقَصِّرِينَ ؟ قَالَ : وَلِلْمُقَصِّرِينَ » .
معاویة بن عمار گويد ، از امام صادق (عليه السلام) پرسيدم : در عمره مبتوله حلق هم هست ؟ حضرت فرمود : آري . پيامبر خدا (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) در عمره مبتوله فرمودند : پروردگارا ! حلق كنندگان را بيامرز . سؤال شد : تقصير كنندگان هم ؟ پيامبر (صلّي الله عليه وآله وسلّم ) فرمودند : خدايا ! تقصيركنندگان را هم بيامرز . »
در اين روايت از عمره مفرده با تعبير « عمره مبتوله » ياد شده است . از اين روايت همچنين استفاده مي شود كه حلق در عمره مفرده براي مردان افضل و برتر است .

۶ - عمره مفرده ( مبتوله ) در كلام فقها



مرحوم شيخ طوسي : « المبتولة : المقطوعة ؛ و المراد ، المقطوعة عن الحج ، أي المفردة » ؛ « مبتوله به معناي جدا شده است و مقصود از آن ، عمره اي است كه از حج جدا باشد ؛ كه همان مفرده است .
[۱۴] المبسوط، شیخ طوسی، ج۱، ص۳۰۹     این کلام شیخ طوسی نیست بلکه در پاورقی آمده است ولی نویسنده استناد به شیخ طوسی داده است.

علامه حلی ( رحمه الله ) : « و أما العمرة فهي في اللغة عبارة عن الزيارة ، و في الشرع عبارة عن زيارة البيت الحرام لأداء مناسك عنده » ؛ « عمره ، در لغت به معناي زيارت است و در شرع مقدس عبارت است از زيارت بيت الله الحرام به منظور اداي مناسك عمره در بيت الله الحرام . »
محقق نراقي ( رحمه الله ) : « والمراد بالعمرة المبتولة ، المفردة » ؛ « مقصود از عمره مبتوله ، عمره مفرده است . »
با پژوهش و بررسي كه انجام گرفت ، در كتب لغت و منابع اهل سنت ، از « عمره مبتوله » مطلبي نيافتيم . بنابراين ، در روايات آن ها به عمره مبتوله اشاره نشده و كتب فقهي شان به اين موضوع نپرداخته اند .
بنابر اين ، اكثر علماي اهل سنت در كلمات خود از اين عمل ، با عنوان « عمره » ياد كرده اند و در كلمات و كتب فقهي بعضي ، « عمره مفرده » آمده است .

۷ - حکم فقهی عمره مبتوله


آیا عمره مبتوله واجب است ؟ دیدگاه های مختلفی در این زمینه مطرح شده است.

۷.۱ - دیدگاه فقیهان شیعه


الف ) نظريه فقهاي شيعه
دانسته شد كه مقصود از « عمره مبتوله » همان « عمره مفرده » است ؛ اكنون پرسش اين است كه آيا اين عمره واجب است يا خير ؟
مشهور ميان فقهاي شيعه ، عدم وجوب عمره مفرده ( بلكه استحباب آن ) است ؛ به ويژه براي كسي كه توان و استطاعت انجام عمره مفرده را دارد و براي رفتن به حجّ تمتّع مستطیع نيست .
[۱۷] آراء المراجع فی الحج ، ص۱۴۲.

البته اين نوع از عمره ، در مواردي واجب مي شود ؛ مانند نذر ، قسم ، عهد و . . . همچنين بر كسي كه تصميم دارد وارد مكه شود . داخل شدن به مکه ، بدون احرام ، حرام است . پس لازم است شخص عازم به مكه ، با احرام باشد و يكي از مواردي كه انسان بايد محرم شود ، زمان انجام عمره مفرده است .
[۱۹] آراءالمراجع في الحج ، چاپ جديد ۱۳۸۵، ص۱۴۳.

در ميان فقهاي شيعه هستند كساني كه قائل به وجوب عمره مفرده ـ براي كسي كه مي تواند آن را انجام دهد ـ شده اند ؛ از جمله آن ها است :
ابوالصلاح حلبی : « العمرة المبتولة واجبة علي أهل مكة و حاضريها مرّة في العمر » . [۱۷]    
آية الله مكارم شيرازي : اشخاصي كه از مكه شانزده فرسنگ شرعي دور باشند ، اگر استطاعت براي عمره داشته باشند و براي حج نداشته باشند ، به احتیاط واجب عمره مفرده انجام دهند . [۱۸]    
آیة الله صانعی : كسي كه به عنوان نيابت رفت به مكه و خودش حج واجب به جا نياورد ، استطاعت براي عمره مفرده دارد ، وجوب اتيان آن ، بعد از عمل نيابت ، خالي از وجه نمي باشد . [۱۹]    

۷.۲ - دیدگاه فقیهان اهل سنت


ب ) علماي عامه ( اهل سنت ) :
ميان مذاهب چهارگانه اهل سنت ، در وجوب يا عدم وجوب عمره اختلاف است ؛ بعضي اعتقاد به وجوب آن دارند و بعضي ديگر سنت دانسته و جزو مستحبات شمرده اند :
شافعي : از شافعی در باره عمره دو قول نقل شده است كه صحيح تر آن ، نظريه وجوب عمره است و از اين جماعت ، كساني كه قائل به وجوب عمره مفرده هستند ، در طول عمر ، فقط يكبار واجب مي دانند .
[۲۰] نيل الأوطار ، شوكاني ، ج۵ ، ص۲

شافعي در كتاب « الأمّ » مي گويد : « والذي هو أشبه بظاهر القرآن و أولي بأهل العلم عندي . . . أن تكون العمرة واجبة » ؛
[۲۱] كتاب الأم ، شافعی ،ج۲ ص۱۴۴
« آنچه كه به ظاهرِ قرآن شبيه تر و نزد اهل علم بهتر و برتر است ، عمره واجب مي باشد . »
حنفي : انجام يكبار عمره مفرده ، سنت مؤکد است ؛ يعني اگر انسان در طول عمرش تنها يك بار عمره مفرده بگزارد ، به سنت عمل كرده است . »
[۲۲] حاشيه ابن عابدين ، ج۲ ص۵۱۹

مالکی : عمره مفرده واجب نيست .
[۲۳] المجموع ، ج۷ ، ص۷

حنبلی : عمره گزاري ( يكبار در طول عمر ) واجب است .
[۲۴] نيل الأوطار ، شوكاني ، ج۵ ، ص۳

عمره بر مردم مكه واجب نيست ، عمره آنان همان انجام طواف است .
[۲۵] المغني ، ابن قدامه ، ج۳ ص۱۷۴

سلفی ها : گزاردن عمره ( يكبار در طول عمر ) بر اهالي مكه و ديگران واجب است و براي كسي كه داخل حرم است ، احرام عمره او بايد از اَدني الحلّ باشد ؛ مانند تنعیم ، جعرانه و . . . .
[۲۶] فتاوي اللجنة الدائمه ، بن باز ، ج۱۱ ص۱۱۹

۸ - ميقات عمره مبتوله ( مفرده )



كساني كه براي عمره مفرده ، به مكه مي روند ، نمي توانند بدون احرام از ميقات بگذرند و در صورت عبور ، واجب است به ميقات برگردند و از آنجا مُحرم شوند . اگر ممكن نشد ، از همان جايي كه هستند مُحرم شوند .
[۲۷] . مناسك محشّي ، مسأله ۲۷۰ ، چاپ پاييز ۱۳۸۵

فقهاي شيعي : ميقات عمره مفرده را ، براي كساني كه در مکه مکرمه هستند ، ادني الحل مي دانند .
[۲۸] . مناسك محشّي ، مسأله ۱۹۶ ، چاپ پاييز ۱۳۸۵

ادنی الحل به مكاني گفته مي شود كه مرز ميان حرم و بيرون حرم است ؛ مانند : حدیبیه و تنعيم .
شافعي ( در كتاب الأمّ ) : « ميقات العمرة و الحجّ واحد » ؛ « ميقات عمره و حج يكي است . »
[۲۹] كتاب الأم ، شافعی ،ج۲ ، ص۱۵۵

حنفي : كسي كه اراده و تصميم انجام عمره را دارد و از ميقات عبور مي كند ، بايد از ميقات محرم شود و اگر داخل مكه است ، از حِلّ ( خارج حرم ) مُحرم گردد .
[۳۰] المبسوط ، سرخسي ، ج۴ ، صص ۱۷۱ و ۱۶۷
[۳۱] حاشيه ابن عابدين ، ج۲ ، ص۶۳۹

حنبلي : ميقات كساني كه پيش از ميقات و در خارج حرم زندگي مي كنند ، مواقیت چهارگانه ذوالحُلیفه ، جُحفه ، قَرْن ( المنازل ) و یَلَملَم است و اشخاصي که زندگي شان در حرم است ، ميقات آن ها براي احرام عمره ، حِلّ ( خارج حرم ) است نه حرم .
[۳۲] . مغني ، ابن قدامه ، ج۳ ، ص۲۱

مالكي : ميقات مكاني عمره ، مانند ميقات حج است ، جز كسي كه در مكه است ـ يعني از اهالي مكه يا غريب باشد ـ ميقات عمره او حلّ ( خارج حرم ) است و افضل آن است كه از جِعرانه براي عمره مفرده مُحرم شود .
[۳۳] الفقه علي المذاهب الأربعه ، ج۱ ، ص۶۸۶

سلفي : میقات عمره كسي كه در مكه است ، حِلّ مي باشد و نزديكترين حِلّ ( خارج حرم ) به مكه مكرمه ، تنعيم است و ميقات كسي كه قبل از مواقيت چهارگانه است و قصد انجام عمره دارد ، همان مواقيت معروف مي باشد .
[۳۴] فتاوي اللجنة الدائمه ، ج۱۱ ، ص۱۲۵


۹ - ايام و موسم عمره مفرده و وقت فضيلت آن


الف ) زمان و ايام عمره مفرده
فقها و مراجع عظام شيعه ، تمام روزهاي سال را براي انجام عمره مفرده جايز مي دانند . البته در موسم حج ، حاجي تا مناسك حج خود را به پايان نرساند ، نمي تواند عمره مفرده به جا آورد .
علامه حلّي ( رحمه الله ) : « أمّا العمرة المبتولة ، فيجوز في جميع أيّام السَّنة » ؛ « عمره مفرده در تمام روزهاي سال جايز است . »
ب ) ماه رجب ، وقت فضيلت عمره مفرده
به اعتقاد فقهاي شيعه ، افضل اوقات و بهترين ايام گزاردن عمره كه ثواب بيشتري دارد ، عمره رجبيه است . ابوالمکارم ابن زهره گفته است : « و أفضل الشهور للاعتمار ، رجب » ؛ « بهترين ماه ها براي گزاردن عمره ، ماه رجب است . »

۱۰ - عمره رجبيه در روايات


• معاوية بن عمار از امام صادق (عليه السلام) نقل كرده كه فرمود :
« المعتمر ، يعتمر في أيّ شهور السنة شاء ، و أفضل العمرة ، عمرة رجب » .
« عمره گزار در هر ماه از سال مي تواند عمره انجام دهد و افضل عمره ها ، عمره رجب است . »
• زراره از امام باقر (عليه السلام) نقل مي كند كه حضرت فرمودند :

۱۱ - بهترین عمره از نظر فضیلت


« بهترين عمره ، عمره اي است كه در ماه رجب انجام شود . »
از امام صادق (عليه السلام) پرسيدند :
« أيّ العمرة أفضل ، عمرة في رجب أو عمرة في شهر رمضان ؟ فقال : لا ، بل عمرة في رجب أفضل » .
« فضيلت كدام عمره بيشتر است ، عمره ماه رجب يا عمره در ماه رمضان ؟ حضرت در پاسخ فرمودند : نه ، بلكه عمره در ماه رجب افضل است . »
حضرت صادق (عليه السلام) در روايتي دايره عمره رجبيه را وسيع بيان فرموده ؛ بدين صورت كه : « اگر شخصي در ماه رجب مُحرم شود و در ماه شعبان اعمال عمره را پايان دهد ، عمره اش عمره رجبيه است ؛ و اگر در غير ماه رجب مُحرم شود و طواف عمره را در ماه رجب انجام دهد ، باز عمره او عمره رجبيه خواهد بود . »
محقق بحرانی ( رحمه الله ) پس از آن كه درباره فضيلت عمره مبتوله ( مفرده ) سخن به ميان مي آورد و روايات ويژه اين باب را ذكر مي كند ، اينگونه ادامه مي دهد :
« و يكفي في كونها رجبية حصول الهلال بها في رجب و إن وقعت الأفعال في شعبان » .
« براي درك عمره رجبيه ، كافي است در لحظات آخر ماه رجب محرم شود ، اگر چه اعمال ديگر عمره را در ماه شعبان انجام دهد . »

۱۲ - حکم تكرار عمره


تكرار عمره ، همانند انجام يكبار آن ، مستحب است ؛ ليكن ميان فقها ، در مقدار فاصله بين دو عمره اختلاف است . كساني مانند حضرت امام خميني (قدّس سرّه) قائل به فاصله ۳۰ روز هستند و در كمتر از آن تكرار عمره بايد به قصد رجاء باشد . برخي قائل به فاصله يك ماه قمري مي باشند ؛ به طوري كه اگر يك عمره را در آخر يك ماه و عمره ديگر را در اولِ ماهِ بعد انجام دهد ، صحيح است . بعضي ديگر فتوا به جواز تكرار آن در هر ۱۰ روز داده اند و ديگر فقيهان ، عمره گزاري در هر روز را جايز مي دانند .

۱۳ - دعاي ويژه احرام عمره مفرده يا مبتوله


مرحوم ابوالصلاح حلبي ، در كتابش ( كافي ) ، دعاي ويژه احرام عمره مفرده را آورده است كه آن را در جاي ديگر نيافتم ؛ گفتني است دعاهايي كه در مناسك و رساله هاي حج و عمره آمده ، تنها دعاي احرام حج است و از دعاي احرام عمره مفرده ذكري به ميان نيامده است : « اللَّهُمَّ إِنِّي أُرِيدُ الْعُمْرَةَ فَيَسِّرْهَا لِي وَأَعِنِّي عَلَي أَدَائِهَا فَإِنْ عَرَضَ لِي عَارِضٌ يَحْبِسُنِي فَحُلَّنِي حَيْثُ حَبَسْتَنِي لِقَدَرِكَ الَّذِي قَدَّرْتَ عَلَيَّ . أَحْرَمَ لَكَ شَعْرِي وَبَشَرِي مِنَ النِّسَاءِ وَالطِّيبِ وَالصَّيدِ وَمِنْ كُلِّ مَا يَحْرُمُ عَلَي الْمُحْرِمِينَ . أَبْتَغِي بِذَلِكَ وَجْهَكَ وَالدَّارَ اْلآخِرَةَ » .

۱۴ - پانویس


 
۱. جواهر الکلام، نجفی، محمد حسن، ج۲۰، ص۴۴۱.    
۲. مجمع البحرین، طریحی، فخر الدین، ج۱، ص۱۵۲.    
۳. مجمع البحرین، طریحی، فخر الدین، ج۱، ص۱۵۲.    
۴. مجمع البحرین، طریحی، فخرالدین،ج۱، ص۱۵۲.    
۵. تاج العروس، زبیدی، ج۲۸، ص۵۵.    
۶. الفقه المقارن ، ص۴۷۲
۷. غنیة النزوع، ابن زهره، ابی المکارم، ص۱۹۷.    
۸. وسائل الشیعه،حر عاملی، ج۱۴، ص۳۰۳.    
۹. بقره/سوره ۲، آیه ۱۹۶.    
۱۰. بقره/ سوره ۲، آیه۱۵۸.    
۱۱. حدائق الناظره، بحرانی، یوسف، ج۱۶، ص۳۳۰    
۱۲. الحدائق الناظره، بحرانی، یوسف،ج۱۶، ص۳۱۷.    
۱۳. الحدائق الناظره، بحرانی، یوسف،ج۱۶، ص۳۱۷    
۱۴. المبسوط، شیخ طوسی، ج۱، ص۳۰۹     این کلام شیخ طوسی نیست بلکه در پاورقی آمده است ولی نویسنده استناد به شیخ طوسی داده است.
۱۵. الزیارة تذکرة الفقهاء، علامه حلی،ج۷، ص۸.    
۱۶. مستند الشیعه، نراقی، ملا مهدی، ج۱۱، ص۲۱۲    
۱۷. آراء المراجع فی الحج ، ص۱۴۲.
۱۸. تحریر الوسیلة، السید روح الله الخمینی، ج۱، ص۴۰۳.    
۱۹. آراءالمراجع في الحج ، چاپ جديد ۱۳۸۵، ص۱۴۳.
۲۰. نيل الأوطار ، شوكاني ، ج۵ ، ص۲
۲۱. كتاب الأم ، شافعی ،ج۲ ص۱۴۴
۲۲. حاشيه ابن عابدين ، ج۲ ص۵۱۹
۲۳. المجموع ، ج۷ ، ص۷
۲۴. نيل الأوطار ، شوكاني ، ج۵ ، ص۳
۲۵. المغني ، ابن قدامه ، ج۳ ص۱۷۴
۲۶. فتاوي اللجنة الدائمه ، بن باز ، ج۱۱ ص۱۱۹
۲۷. . مناسك محشّي ، مسأله ۲۷۰ ، چاپ پاييز ۱۳۸۵
۲۸. . مناسك محشّي ، مسأله ۱۹۶ ، چاپ پاييز ۱۳۸۵
۲۹. كتاب الأم ، شافعی ،ج۲ ، ص۱۵۵
۳۰. المبسوط ، سرخسي ، ج۴ ، صص ۱۷۱ و ۱۶۷
۳۱. حاشيه ابن عابدين ، ج۲ ، ص۶۳۹
۳۲. . مغني ، ابن قدامه ، ج۳ ، ص۲۱
۳۳. الفقه علي المذاهب الأربعه ، ج۱ ، ص۶۸۶
۳۴. فتاوي اللجنة الدائمه ، ج۱۱ ، ص۱۲۵
۳۵. تحریر الاحکام، علامه حلی، ج۱، ص۵۶۰    
۳۶. غنیة النزوع، ابی المکارم ابن زهره، ص۱۹۷.    
۳۷. وسائل الشیعه، حر عاملی، ج۱۴، ص۳۰۳.    
۳۸. وسائل الشیعه، حر عاملی، ج۱۴، ص۳۰۱.    
۳۹. وسائل الشیعه، حر عاملی، ج۱۴، ص۳۰۱    
۴۰. وسائل الشیعه، حر عاملی، ج۱۴، ص۳۰۳.    
۴۱. الحدائق الناظره، بحرانی،یوسف، ج۱۶، ص۳۳۰.    
۴۲. تحریر الوسیله، امام خمینی، ج۱، ص۴۰۳.    
۴۳. الکافی فی الفقه، حلبی، ابی الصلاح، ص۲۲۱.    


۱۵ - منبع



پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی    



آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.